Joshua Frydman w swoim Przewodniku po bóstwach, duchach i bohaterach proponuje czytelnikowi coś więcej niż tylko streszczenie mitów i legend Kraju Kwitnącej Wiśni. To uporządkowany, kompetentny i rzetelny wykład o genezie japońskiej mitologii, jej transformacjach oraz roli, jaką pełniła i pełni w życiu społecznym, religijnym i artystycznym Japonii.
Autor wywodzi się ze środowiska akademickiego i to czuć od pierwszych stron. Nie mamy tu do czynienia z popkulturowym przeglądem potworów i duchów, lecz z precyzyjnym esejem o tym, jak mity i teksty narracyjne legitymizowały władzę, porządkowały świat i kodowały zbiorowe emocje społeczeństw archipelagu japońskiego.
Frydman rozpoczyna od Kojiki i Nihon Shoki, źródeł fundamentalnych nie tylko dla shintō, ale także dla zrozumienia japońskiej koncepcji państwowości. Stosując klarowny język, tłumaczy, jak postacie boskie łączyły się z cesarskim rodowodem, jak rozumiano pojęcie kami, i dlaczego Japonia do dziś jest jedynym krajem, którego monarchia wywodzi swoją legitymizację od bogów.
W dalszej części autor przekracza ramy najstarszych mitów i ukazuje rozwój folkloru, obecność yūrei i yōkai w średniowiecznych opowieściach, aż po kontekst współczesny. Choć ta ostatnia część może wydać się niektórym czytelnikom nieco skrótowa – zwłaszcza jeśli spodziewali się szerokich analiz anime, mangi czy gier, to trzeba uczciwie powiedzieć: książka nie jest albumem kulturowych skojarzeń, ale świadomym wyborem naukowego ujęcia tematu.
Szczególnie interesujące jest podejście Frydmana do kwestii synkretyzmu religijnego – autor umiejętnie pokazuje nakładanie się warstw shintō, buddyzmu, konfucjanizmu i taoizmu, a także ich różne lokalne adaptacje. To ważne, bo w narracji o Japonii często pomija się fakt, że jej duchowość to nie monolit, lecz kalejdoskop doktryn, rytuałów i wierzeń osadzonych w zmiennym krajobrazie społecznym i politycznym.
Warto też odnotować formę – książka ma strukturę przemyślaną i dostosowaną do czytelnika: czytelne segmenty, wyróżnienia, przypisy, ilustracje – wszystko w służbie przejrzystości. To podręcznik w najlepszym sensie tego słowa: edukuje, nie infantylizuje; informuje, nie ekscytuje sztucznie.
Dla czytelnika zainteresowanego japońską kulturą, historią religii, antropologią i mitografią, Japonia. Przewodnik… będzie pozycją wartościową. To świetna mapa do poruszania się po bogatym, niejednoznacznym i fascynującym świecie japońskiej wyobraźni zbiorowej. Nie epatuje sensacją, nie ułatwia na siłę – ale właśnie dzięki temu ma szansę zostać z czytelnikiem na dłużej niż jakakolwiek popularna broszura o yōkaiach.
Dla pasjonatów Japonii – lektura obowiązkowa. Dla badaczy – punkt wyjścia. Dla fanów popkultury – lekcja pokory wobec głębi, z której ich ukochane obrazy się wywodzą.
